شیخ صفی الدین اردبیلی مؤثرترین روحانی در تاریخ تشیع برای شکل دادن به هویت ملی و مذهبی ایرانیان بود - گفتمان برتر

از آن میان، تشیع اثنا عشری به سبب سازمان یافتگی فکری و کلامی و علمی و فقهی و در کُل، فرهنگی، غنی ترین محصولات فکری را تولید کرده است. تشیع اثنا عشری که به یُمنِ قُدوم مبارک حضرت امام رضا (ع) در سرزمین ایران دارای سازمانی کاملاً نظام یافته بود، در ایران، به ویژه در بخش های مرکزی، با همۀ ساختارهایش مقبول اهل اندیشه قرار گرفت و با عرفان عمیق ایرانی حمایت شد و به علت شرایط تاریخی و اجتماعی ایران رشد و بالندگی مناسبی یافت و به پایگاهی دفاعی برای مردم بی دفاع ایران در برابر خلفای جائر عباسی و دست نشاندگانش، ظلم مغولان و دیگر اربابان ظلم و جور تبدیل شد. بدین سان، اسلام باوریِ ایرانیان در پیوند با کانون های گوناگون ظلم ستیزی و عدالت خواهی بالنده شد و در اعتقاد ایرانیان به امامت به حقّ دوازده امام معصوم (علیهم السلام) و در هماهنگی اجتماعی با دیگر مذاهب در جایگاهی فرامذهبی قرار گرفت.

در ادامه پیام آمده است: این جایگاه قدرتمند فرامذهبی گاه در بُعد سیاسی ـ نظامی و گاه در عرفان و اشراق و عشق به توحید نُمود یافت. شیعیان متعهد و مؤمن این دیدگاه های غنی را از طریق آسیای مرکزی به چین و از منطقه ها مرزی شرق ایران فرهنگی؛ یعنی پامیر و سند، به هند و منطقه ها آسیای جنوب شرق و از سوی آذربایجان و اران به آن سوی جبال قفقاز و از مسیر آسیای صغیر تا بالکان و سواحل شرقی آدریاتیک انتقال دادند. در همۀ این سرزمین ها، اندیشه های دینی ظلم ستیزانۀ شیعی در بستر زبان شاعرانه و عرفانی فارسی که به سبب ویژگی های ذاتی زبان شناختی و رشد در محیط فرهنگیِ زایا، زبانی پویا شده بود که مناسب برای نگارش کتاب های علمی و عقیدتی و ذوقی بود و عرصه ای فراخ برای ظهور خلاقیت های ادبی و هنری مستقل و غیرحکومتی فراهم آورده بود توسعه یافت و محاورات علمی و فقهی در زمزمه های عشق و محبت به اهل بیت معصوم پیامبر (ص) تحقق پیدا کرد.

مذهب تشیع اثنا عشری که برخوردار از مفاهیم بسیار متعالی است با کمک گرفتن از عرفان عمیق اسلامی- ایرانی و فتوت و با ابزار تربیت لشکری مؤمن و شجاع، در جهت احیای هویت ایرانی و احیای فتوت و عکمک عصر صفاریان، تلاش بی نظیر و شایان توجهی کرده است. از جملۀ این لشکریان مؤمن و جان بر کَفِ شیعه که خاطرۀ تاریخی ایشان از اذهان شیعیان عالَم و مریدان ائمۀ معصوم (علیهم السلام) به ویژه ایرانیان هیچ گاه محو نخواهد شد و در همیشۀ تاریخ جاودانه خواهند ماند، سربازان قزلباش عهد صفوی بودند که در حقیقت، فِتیان مخصوص صفوی محسوب می شدند.

پس از ورود اسلام به ایران، دین مبین اسلام مورد استقبال گسترده و عمیق ایرانیان قرار گرفت و در میان مردم هیچ اختلافی در محبّت اهل بیت (علیهم السلام) چه سنی و چه شیعه نبود ولذا زمینه آن ها زمینه اهل بیتی بود.

نیای خاندان صفویه، بزرگ مردی در تاریخ ایران و تشیع به نام شیخ صفی الدین ابوالفتح اسحاق اردبیلی نوۀ فیروز شاه و از سادات موسوی بود. نسب صفی الدین با 19 واسطه به حضرت امام موسی کاظم (ع)، امام هفتم شیعیان امامیه می­ رسد.

وی مؤثرترین روحانی در تاریخ تشیع در شکل دادن به هویت ملی و مذهبی ایرانیان بود و بسیار تلاش کرد تا ایران را احیا کند و در این راه سعی بسیار کرد و تلاشی انصافاً خستگی ناپذیر و تحسین برانگیز داشت. او از عنفوان جوانی به عنوان یک شخصیت شیعۀ اثنا عشری و یک ایرانی معتقد به هویت اصیل ایرانی مطرح بود. فردی فقیه و عارف و عالم و مجاهد بود که سلسلۀ صفویه را تشکیل داد.

در ادامه پیام آمده است: شیخ صفی الدین اردبیلی براساس قرائن موجود تاریخی بسیار جست وجو کرد تا حقایقی از تاریخ پیچیده و طولانی پر از رنج ایرانیان را کشف کند و به اقصی نقاط ایران سفر کرد. حتی براساس برخی روایات با شیخ اجل مصلح الدین سعدی که در خانقاه خود بیرون از شهر شیراز از میهمانان و جست وجوگران سیر و سلوک پذیرایی می کرد، مدتی هم صحبتی داشت ولی برخی از آنچه را که دنبالش بود در آنجا نیافت که شاید مهمترین آن ها احیاء ملیت ایرانی بود که نشان­ دهنده یأس برخی بزرگان ما در تحقق چنین آرمانی بود و لذا سعدی هیچ اشاره­ ای به این موضوع ندارد. با وجود اینکه بدون تردید سعدی دارای شخصیتی بزرگ و جامع بود، اما مأیوس از یکپارچگی سیاسی بود و لذا با جدیت تمام به ادامه یکپارچگی فرهنگی ایران پرداخت.

شیخ صفی الدین اردبیلی، از همان جوانی همواره از عرفای منزّه و خوش نام بود. شیخ زاهد، به گفتۀ مریدانش، پیش از آن که شیخ صفی الدین را دیده باشد دربارۀ او گفته بود: ای مریدان، مژده باد شما را شیخ المعصومین و عارف به علوم اسرار حضرت ربّ العالَمین، شیخ صفی الدین اسحق موسوی، شفقت کرده، به جانب من می آید. به خدا این جوان مَحرَمِ بارگاه حق و برگزیدۀ حضرت خدای عالم است.

از این سخنان معلوم می شود که شیخ صفی شیعه و در میان مردم به زهد و تقوا و پرهیزگاری معروف بوده است. پس از درگذشت شیخ صفی الدین اردبیلی به سال 735 ق در اردبیل، پسرش، شیخ صدرالدین، تا زمان مرگ (794 ق) بر جای پدر بود. هر دو تن مراد و هادی عرفای منطقۀ وسیعی از اران و آذربایجان و گیلان و کردستان و ارزروم بودند.

در ادامه پیام آمده است: ادامۀ حیات سیاسی ایران با سلسلۀ صفویه تضمین شد و عملاً این کشور قدیمی که طولانی ترین تاریخ تمدن را در جهان با بیش از 10 هزار سال (برای نمونه در تپۀ سنگ چخماق شاهرود، تمدن سیَلک کاشان، شهر سوخته سیستان، کُنارصندلِ جیرفت و غیره) دارد ماندگار ماند در حالی که رقبای ایران مانند یونان و رم و مصر قدیم و هند و چین هیچ کدام طول، انسجام و پیوستگی فرهنگی ایران را نداشته و ندارند.

کار مهم دیگر که صفویان انجام دادند تثبیت و تقویت هویت اصیل و ریشه دار آذری به عنوان بخش مهمی از هویت جامع ایرانی بود و ما در دو مقاله به نام من هم یک آذری هستم اثبات کردیم ایرانیان از زمان حضرت زردشت گرایش توحیدی داشتند و خود زردشت نیز به نظر اغلب مورخان معتبر قدیم از مردمان آذربایجان و یا متوطّن در این محل بوده است.

صفویان با بهره گیری از ابزارهای تعلیمی و تبلیغی مردمی، تشیع را در میان مردم ایران تثبیت و تعمیق کردند. این ابزارها عبارت بودند از درس و کتابت؛ ساختن مساجد تازه و چشم گیر و باعظمت برای ترغیب مردم به حضور در این پایگاه های مهم مذهبی ـ سیاسی؛ برگزاری اجتماعات گوناگون روضه خوانی، تعزیه خوانی، مولودی ها در حرم امام زاده ها، تکیه ها و دیگر زیارتگاه ها به مناسبت های مختلف مذهبی.

بدین ترتیب، با تدابیر بسیار مؤثر و عمیق سلسلۀ صفویه یک انسجام ملی و مذهبی در میان ایرانیان با پیشتازی یک قوم قدیمی و مؤثر در شکل گیری هویت ایرانی یعنی آذری ها به وجود آمد که پیش از آن، بی سابقه بود و عملاً موجب یکپارچگی دائمی ایران شد. این امر عملاً موقعیت آذری ها را در درجۀ اعتباری که استحقاق آن را داشتند تثبیت کرد. آذری ها در آن زمان دو وظیفه را برعهده داشتند: اول تثبیت موقعیت تشیع اثنا عشری به عنوان مذهب رسمی و دیگری، برعهده گرفتن رکن مهم فتوت از طریق آذری ها.

در انتهای پیام آمده است: همۀ این ها از برکات تدابیر بسیار ارزشمند و عمق نگاه شیخ صفی الدین اردبیلی (ره) در دوران پیش از تشکیل پادشاهی صفوی بود که به دست جانشینان وی به خوبی و درستی پیگیری شد و به ثمر رسید. عملکرد شیخ صفی الدین سه رکن داشت: تثبیت جایگاه دروس فقهی در حوزه های علمیۀ شیعه از طریق علما، حمایت مردمی از علما، تثبیت نقش فتیان به عنوان واسطۀ میان مردم و روحانیت.

ایران بزرگ و پرافتخارِ امروزِ ما که مملکتی متبرک به ارادت به اهل بیت (علیهم السلام) و مفتخر به انتظار حضرت ولی عصر (ارواحنا له الفداء) است و به یکپارچگی و وحدت کلمۀ خود می بالد مدیون اندیشه ها و همت والای شیخ صفی الدین اردبیلی و جانشینانش است که یادشان در تاریخ پرافتخار ایران همواره زنده خواهد ماند.