جای خالی نمایشنامه در کتاب های درسی - گفتمان برتر

از وبسایت وزارت بهداشت درمان آموزش پزشکی دیدن نمایید.

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایبنا،حسین فدایی حسین نمایشنامه نویس، کارگردان، عضو دفتر تئاتر کودک و نوجوان اداره کل هنرهای نمایشی و عضو شورای نظارت بر تئاتر کودک و نوجوان اداره کل هنرهای نمایشی(1384تا1389)، عضو شورای کارشناسی مرکز تئاتر کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان از 1390 تا 1393 است. فدایی حسین تا کنون چندین و چند نمایشنامه و کتاب در حوزه تئاتر کودک و نوجوان تالیف و ترجمه کرده است که از میان آنها می توان به تالیف کتاب کلیدهای آشنایی با تئاتر کودک و نوجوان همچنین ترجمه کتاب های 101بازی نمایشی و 101بازی نشاط آور و... اشاره کرد. در ادامه گفت وگو با او را می خوانید.

• به عنوان کسی که سال ها در حوزه نمایشنامه نویسی کودک و نوجوان کار کرده اید، مشکل نمایشنامه نویسی کودک و نوجوان ما را دقیقا کجا می دانید؟ چرا آثار شاخصی در این حوزه نوشته نمی گردد؟

مسئله ای که در حوزه نمایشنامه نویسی برای بچه ها وجود دارد؛ این است که در واقع اغلب نمایشنامه هایی که در این حوزه نوشته می شوند از شرایط جامعه ما فاصله زیادی دارند. بچه ها نسل امروز نسبت به گذشته پیشرفت زیادی کرده اند و این به دلیل روبروه آنان با رسانه های مختلف است. امروزه انیمیشن یکی از پرطرفدارترین مدیوم هاست که بچه ها با آن روبرو هستند. همین طور بازی های کامپیوتری و فیلم های بسیار زیادی که شبکه های رسانه ای مختلف پخش می کنند، موضوعات متنوعی را مطرح کرده اند. به نظر می رسد که نمایشنامه های کنونی ما از بچه های که با چنین آثاری روبرو هستند، فاصله دارند. در حالی که ما در حوزه نمایشنامه نویسی کودک هنوز سراغ موضوعات دستمالی شده و تکراری می رویم. تیپ ها و فضاهایی را نشان می دهیم که بچه ها دیگر از آن ها فاصله گرفته اند. عقب ماندن موضوعات نمایشنامه ها با تفکرات بچه های امروز یکی از معضلات حوزه نمایشنامه نویسی کودک و نوجوان ما است. نمایش نامه پایه اصلی اجراست و اگر قابلیت و ظرفیت لازم را نداشته باشد گروه اجرایی هم نمی تواند از آن اثر قابل قبولی بسازد.

اگر نمایشنامه بتواند قابلیت داشته باشد گروه هم می تواند به تبع آن، اثر مناسبی ارائه کند. مساله دیگر عادتی است که مخاطب امروز پیدا کرده که بیشتر به دنبال آثار پرزرق و برق و همراه با ترانه و موسیقی زیاد و حرکات فرم است یعنی آنچه که بیشتر ظواهر یک اثر محسوب می گردد. این وجه از نمایش شاید بیشتر برایش جذاب است تا اثری که روی فکر و ذهن مخاطب تأکید دارد. بنابراین تعداد زیادی از نمایش ها به سمتی می رود که این ذائقه مخاطب را پاسخ گو باشد نه اینکه او را به تفکر وا دارد. بنابراین مخاطب ما بیشتر سراغ جذابیت های ظاهری می رود تا داستانی که در پس آن معنی و مفهومی نهفته باشد. این برای شرایط نمایشنامه نویسی حوزه کودک و نوجوان واقعا یک مشکل است. از سوی دیگر متاسفانه امنیت شغلی برای نمایشنامه نویس کودک نیست. بیشتر اوقات یک نویسنده، کارگردانی هم می کند. درواقع نمایشنامه نویسی که فقط کار کودک بنویسد نداریم. حتی خود من که در این حوزه قلم می زنم در مواقعی خودم کارگردانی هم می کنم یا به کار پژوهش و ترجمه هم مشغولم به این ترتیب نمایشنامه نویس صرف نداریم.

• آیا همه مسائل به نمایشنامه نویس مربوط است، یا به طور مثال مخاطب هم می تواند نقشی به عهده داشته باشد؟

بله دقیقا موضوع دیگری که نمایشنامه نویسی کودک و نوجوان ما را تحت تاثیر قرار می دهد؛ این است که سالن هایی که نمایشنامه ها در آن اجرا می گردد به لحاظ رده سنی تفکیک نشده اند. مثلا ما نمایشنامه های زیادی برای مخاطب نوجوان داریم که منتشر شده یا نوشته شده اند ولی در سالن های تئاتر کودک و نوجوان بیشتر به مخاطب کودک یا خردسال حضور دارد به خاطر اینکه خانواده ها معمولا با بچه ها یا خردسالان به تئاتر می آیند. نوجوانان هم که خودشان به تئاتر نمی آیند! اینها همه در ایجاد انگیزه برای نمایشنامه نویس نقش دارد.

در این زمینه البته آموزش و پرورش می تواند نقش مهمی را ایفا کند. مدرسه یکی از بهترین فضاها و موقعیت ها برای فعالیت نمایشی است. چه اجرا توسط گروه های حرفه ای و چه توسط خود بچه ها. که البته در مجموع همه این فعالیت ها به نمایشنامه نیاز دارد و می تواند باعث رونق نمایشنامه نویسی بگردد. ضمناً این کار بچه ها را برای دیدن نمایش در خارج از مدرسه هم تشویق می کند، چون با این فرایند بچه ها به تئاتر علاقه مند می شوند. وقتی علاقه بیشتر باشد، مسلما نمایشنامه نویسی این حوزه هم رونق بیشتری می گیرد. فضای دیگر هم رسانه و مخصوصا تلویزیون است که می تواند در عادت دادن مخاطب به تئاتر موثر باشد. اگر تلویزیون به شکل جدی برای تئاتر و پخش آن برنامه ریزی کند حتما علاقه مندی در مخاطب به وجود می آید. جدای از این، نهادهایی مثل کانون پرورش فکری و فرهنگ سراها هستند که می توانند مشوق بچه ها برای تئاتر دیدن باشند.

• پس نهادهای دیگر هم می توانند به کمک نمایشنامه نویس بیایند؟

بله، یکی از نقدهای جدی که به آموزش و پرورش ما وارد است، این است که چرا در کتاب های درسی نمایشنامه نداریم! نمایشنامه می تواند به عنوان قالب ادبی در کتاب های درسی باشد. طبیعتا ارائه موضوعات درسی در قالب نمایش جذاب می گردد. وقتی نمایشنامه ای در کتاب باشد بچه ها به چنین قالبی عادت کنند. از طرف دیگر آموزش و پرورش می تواند موضوعات درسی را با زبان دیگر و در قالب نمایشنامه ارائه کند و از این طریق بچه ها را جذب آن موضوع درسی کند. در این زمینه من و تعدادی از دوستان سال هاست تلاش می کنیم که نمایشنامه به کتاب درسی راه پیدا کند. ولی متاسفانه آموزش و پرورش به نمایشنامه به عنوان یک قالب ادبی اعتقاد ندارد. در حالی که فعالیت نمایشی نوعی از فعالیت است که در شرایط امروز هم هنوز بسکمک به آن علاقه دارند. اما ما فضایی برای این فعالیت در اختیار آن ها نمی گذاریم؛ در صورتی که آموزش از راه نمایش، خودش نوعی تفریح است که می توان به کمک آن کاری کرد که آموزش مورد استقبال بچه ها قرار بگیرد.

• شما به رسانه های جدید از جمله بازی های کامپیوتری، انیمیشن و دیگر قالب ها اشاره کردید که بچه ها امروز در محاصره آن ها هستند (که لزوما هم نمی توانیم حکم بدهیم که این ها بد هستند) با این تفاسیر آیا هنوز به وجود نمایشنامه نویسی کودک به آن شکل کلاسیکش نیاز هست!؟

طبیعتا اگر هنوز علاقه مندی به دیدن نمایش وجود داشته باشد؛ پس به نمایشنامه هم نیاز هست! زمانی به نمایشنامه نیاز نیست که استقبال از نمایش وجود نداشته باشد. نمایش و درام به نوعی پایه بسکمک از هنرهاست. اگر ما به لحاظ نمایشی قوی و قدرتمند عمل کنیم در بسکمک از حوزه های دیگر هم پیروز هستیم. مگر غیر از این است که درام پایه همه هنرهای نمایشی مثل نمایش های صحنه ای، خیابانی و میدانی، نمایش های رادیویی و تلویزیونی، حتی فیلم های سینمایی و سریال ها و بسکمک از قالب های رسانه ای ست؟ پس اگر نمایشنامه نباشد تکلیف اینها چه می گردد؟

• نمایشنامه نویس باید چه کار کند تا مورد توجه مخاطبش قرار بگیرد؟

مهمترین مسئله این است که نمایشنامه نویس، حرفی را که در اثرش می زند حرف مخاطب باشد نه حرف خودش! این اشتباه است که حرف خودت و نظر خودت را بگویی بدون این که مخاطب و مسائل او را بشناسی. در این صورت چنین حرفی از طرف مخاطب مورد پذیرش قرار نمی گیرد. در نمایش وجه همذات پنداری با داستان نمایشنامه است که باعث ارتباط مخاطب با اثر می گردد. پس در انتخاب موضوع و همین طور شخصیت اصلی، دغدغه مخاطب باید دخیل باشد. مثلا یکی از مسائل و مسائلی که بچه ها و نوجوانان با آن روبرو هستند و یا دچار معضل هستند ارتباط شان با والدین و افراد خانواد است که می تواند در نمایش مطرح گردد.

• نمایشنامه نویسی ما در حوزه کودک چه فراز و فرودهایی را تا به امروز طی کرده است؟

اولین کسی که در ایران برای بچه ها نمایشنامه نوشت و آن را تولید کرد جبار باغچه بان است. او در سال 1298 یعنی بیش از 100سال قبل، اولین نمایشنامه کودک را در مدرسه ای در شهرستان مرند اجرا کرد. پس سابقه نوشتن نمایشنامه کودک به باغچه بان برمی گردد. او طی چند سال چندین نمایشنامه دیگر نوشت اما پس از باغچه بان و بعد از این فراز بلند در مقطعی طولانی شاید حدود 40 سال فعالیت نمایشنامه نویسی خاصی در حوزه کودک و نوجوان، ثبت نشده است. این وقفه طولانی تا زمان شکل گیری کانون پرورشی و فکری کودک و نوجوان و شروع فعالیت تئاتری در مرکز تئاتر کنونی در پارک لاله ادامه یافت. اما با شروع فعالیت تئاتری در کانون به تدریج با ظهور نویسندگانی چون بهمن مفید، جریان تازه ای از نمایشنامه نویسی کودک و نوجوان در ایران شروع می گردد که می توان از آن به عنوان شروع دوره نوین ادبیات نمایشی کودک و نوجوان نام برد.

پس از انقلاب فعالیت نمایشی در کانون پرورش و فکری بسیار محدود می گردد ولی در مراکز دیگر مثل حوزه هنری شاهد شکل گیری نمایشنامه و داستان در حوزه کودک و نوجوان هستیم. در آموزش و پرورش هم به همین گونه شاهد برگزاری جشنواره های دانش آموزی هستیم، که در تمامی این فعالیت ها وجود نمایشنامه مناسب ضروری به نظر می رسد. به این ترتیب از اویل دهه 70 شاهد خلق نمایشنامه های متعدد بچه هاان و نوجوانان هستیم. در این زمینه وجود جشنواره تئاتر دانش آموزی و جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، بسیار مؤثر است. این جریان ها انگیزه خوبی برای رشد نمایشنامه نویسی به شکل جدی و تخصصی برای بچه ها و نوجوانان فراهم می کند. امروزه برگزاری مسابقات نمایشنامه نویسی نشانگر آن است که استقبال خوبی از این هنر می گردد.

• شرایط بازار نشر نمایشنامه کودک و نوجوان چگونه است؟

به نظر می رسد نمایشنامه نویسی برای کودک و نوجوان به مرور شرایط بهتر و روشنی پیدا خواهد کرد؛ مخصوصا که تعدادی ناشر هم وارد این حوزه شده اند که این نشان می دهد استقبال در این خصوص در جامعه وجود دارد. در مورد مسائل نشر هم باید بگویم که عمده مشکل این است که مخاطبی برای کتاب نمایشنامه نداریم. چرا که نمایشنامه برای اجرا نوشته می گردد نه خواندن! مخاطب کتاب را برای خواندن می خواهد و بسیار کم پیش می آید که مخاطبی بخواهد کتاب نمایشنامه را اجرا کند. برای رفع این مشکل باید امکانی فراهم گردد که نمایشنامه هم برای اجرا و هم خواندن نوشته گردد. ضمنن نمایشنامه نویس باید رویکردی را در نظر بگیرد که مخاطب رغبتی به خرید و خواندن اثر داشته باشد، یعنی در واقع به شکلی بنویسد که مخاطب بخواند و بتواند متوجه هم بگردد. اگر نمایشنامه نویس این کار را بکند مخاطب هم مسلما آن را خریداری خواهد کرد. و به این ترتیب ناشر هم علاقمندی و رغبتش به انتشار نمایشنامه بیشتر می گردد. در نهایت این چرخه باعث رشد نمایشنامه نویسی در حوزه کودک و نوجوان خواهد شد که هم به نفع نمایشنامه نویس است هم ناشر و هم کلیت جریان نمایشنامه نویسی کشور.