چرا نباید به بارش شهابی اسدی سال جاری امیدوار باشیم؟ - گفتمان برتر

امسال نور ماه بر نور شهاب های بارش شهابی اسدی غالب است و بنابراین نمی توان انتظار تماشای شهاب های درخشان را داشت؛ مگر اینکه این بارش شهابی در بامداد یکشنبه با اوجی غیرمنتظره همراه باشد. اگر چنین نگردد، در نقاط تاریک باید انتظار تنها 10 تا 20 شهاب در ساعت را داشته باشید.

نم نم به جای بارش!

اصطلاح بارش شهابی (Meteor Shower) شاید فریبنده باشد. هنگامی که رسانه های مختلف از یک بارش شهابی نزدیک خبر می دهند، بیشتر مردم آسمانی را تصور می نمایند که با شهاب های مختلف که مانند باران از آسمان می ریزند، پر می گردد. در عمل چنین طوفان های شهاب سنگی در بعضی سال ها مانند بارش های شهابی اسدی سال های 1833 و 1966 میلادی روی داده است که شهاب ها با نرخ فوق العاده بیش از 100 هزار در ساعت در جو می سوختند. حتی در سال های اخیر هم به ویژه در سال های 1999، 2001 و 2002 میلادی نمایش های قابل توجهی با تعداد کمتر تا چند هزار شهاب در ساعت روی داده است و شاید به همین علت است که هر سال در این زمان از سال، هیجانی برای بارش شهابی اسدی شکل می گیرد.

بنابراین، هرچند بارش شهابی اسدی یکی از شاخص ترین بارش های شهابی سالانه است اما دست کم امسال نباید انتظار کامل مفهوم بارش را داشته باشیم، بلکه باید به تماشا تنها چند تیر شهاب در هر ساعت بسنده کنیم، چون نور دیگر شهاب ها به وسیله نور شدید ماه که با یک شب گذر از فاز کامل در آسمان حضور دارد، پنهان خواهد شد.

بقایای دنباله دار تمپل-تاتل

بارش شهابی اسدی (Leonid Meteor Shower) موسوم به لئونید، به این علت نامگذاری شده است که کانون بارش، یعنی همان جایی که به نظر می رسد شهاب ها از آن بیرون می آیند، در صورت فلکی اسد (شیر) واقع شده است. این شهاب ها به وسیله دنباله دار دوره ای تمپل-تاتل (Tempel-Tuttle) ایجاد می شوند که هر 33.3 سال یک بار از منظومه شمسی داخلی می گذرد. هر بار که دنباله دار از نزدیک ترین فاصله به خورشید عبور می نماید، رودخانه ای از آوار و دنباله ای متراکم از گردوغبار را پشت سر خود باقی می گذارد. یک طوفان شهاب سنگی تنها در صورتی روی می دهد که زمین مستقیما از میان آثار گردوغبار تازه ای که طی چند قرن گذشته به وسیله دنباله دار بر جای مانده اند، برخورد مستقیم داشته باشد.

زمان اوج بارش شهابی اسدی

ساعت های پیش از طلوع خورشید، زمانی که داس صورت فلکی شیر (Leo) در شرق آسمان با ارتفاع زیاد حضور دارد و ماه سمت غرب در حال پایین رفتن است، بیشترین احتمال برای تماشا شهاب ها وجود دارد.

همان طور که اشاره شد انتظار می رود که بارش امسال فعالیت کمی داشته باشد که در برترین حالت به 10 تا 20 شهاب در ساعت برای رصد برسد. اوج سنتی این بارش برای 5:00 ساعت هماهنگ جهانی روز 18 نوامبر (روز 18 آبان ساعت 8:30 به وقت تهران) پیش بینی شده است. اما از حدود 3 نوامبر تا 2 دسامبر امکان رصد شهاب های آن وجود دارد.

انتهای شب، نیمه شب یک شنبه 27 آبان و نیمه شب 28 آبان برترین زمان برای رصد خواهند بود و انتظار می رود هنگامی که ماه سمت غرب آسمان در حال غروب است و تنها کمی با مشتری فاصله دارد، یعنی ساعاتی پیش از طلوع آفتاب یکشنبه 27 آبان برترین شرایط برای رصد بارش شهابی اسدی 1403 باشد.

به کدام منطقه از آسمان نگاه کنید؟

همان طور که گفته شد، شهاب ها در بارش های سالانه، نام خود را از نقطه ای در آسمان می گیرند که به نظر می رسد از آن به بیرون خارج می شوند. در بارش شهابی اسدی هم صورت فلکی شیر محل کانون بارش است. چون اگر مسیر شهاب های بارش اسدی را به عقب روی گنبد آسمان دنبال کنید، به نظر می رسد که از نزدیک ستاره جبهه (Algieba) در صورت فلکی شیر می آیند. این کانون بارش است که بر اثر پرسپکتیو و توهم دیداری شکل می گیرد. درست مانند آنکه روی ریل راه آهن بایستید و ببینید که ریل ها در دوردست به هم می رسند.

بعضی از مردم تصور می نمایند که برای تماشا بارش باید به کانون بارش نگاه نمایند اما این تصور غلط است و شهاب ها تا زمانی که حدود 30 درجه از کانون بارش فاصله نگیرند قابل مشاهده نیستند. احتمال تماشا شهاب ها در هر کجای آسمان وجود دارد با این حال احتمالا اگر بر اطراف کانون بارش یعنی صورت فلکی شیر تمرکز کنید، شانس تماشا شهاب های بیش تری را داشته باشید.

این صورت فلکی حدود ساعت 23:00 به وقت محلی کم کم از افق میان شرق و شمال شرقی سر بر می آورد. کمی بالاتر از آن می توانید سیاره سرخ رنگ مریخ را هم مشاهده کنید. بنابراین از این ساعات می توانید انتظار مشاهده شهاب ها را داشته باشید. هر چه زمان به سمت بامداد پیش می رود یعنی ساعاتی پیش از طلوع خورشید، احتمالا برترین شرایط را برای تماشای شهاب ها در سمت شرق و شمال شرق آسمان با ارتفاع زیاد داشته باشید که دورترین بخش ها از نور ماه هستند.

چگونه بارش شهابی اسدی را مشاهده کنید؟

همواره اشاره نموده ایم که یکی از مهم ترین کارهایی که باید در بارش شهابی انجام داد، یافتن آسمان تاریک، دراز کشیدن، نگاه کردن به آسمان برای عادت دادن چشم به تاریکی و انتظار برای تماشا تیر شهاب هاست. به ویژه دقت در اطراف کانون بارش می تواند شانس دیده شدن شهاب ها را بیشتر کند.

بعلاوه با توجه به اینکه امسال حضور ماه درخشان آسمان را روشن می نماید، باید در نظر داشته باشید که وجود هرگونه آلودگی نوری محلی یا موانعی مانند درختان و ساختمان های بلند شانس شما را برای مشاهده شهاب ها، بیشتر هم کاهش می دهد. بنابراین پیشنهاد بهتر، رفتن به بیرون شهرهاست که در این صورت باید پوشاک گرم، لوازم گرمایشی و لوازم خواب مناسب همراه داشته باشید. به جز تماشای شهاب ها دور از آلودگی نوری و زیر آسمان شب پاییزه، می توانید اجرام تماشایی بسیاری را حتی با آگاهی مقدماتی از نجوم آماتوری مشاهده کنید.

صورت فلکی لئو تا ساعت های پس از نیمه شب به طور کامل در معرض دید قرار نمی گیرد، بنابراین برترین زمان برای تمرکز بر کاوش شهاب های بارش اسدی، اطراف این زمان خواهد بود. با توجه به اینکه در مدار خود به دور خورشید در جهتی مخالف زمین حرکت می نمایند، تقریبا از روبه رو به اتمسفر زمین برخورد می نمایند و در نتیجه سریع ترین سرعت شهاب سنگ ممکن را باید برای آن ها در نظر بگیریم که حدود 72 کیلومتر بر ثانیه خواهد بود. چنین سرعت هایی تمایل به فراوری شهاب های درخشان دارند که رگه های طولانی مدت یا دنباله بخار را از خود بر جای می گذارند.

یک آذرگوی قدرتمند بارش اسدی می تواند بسیار تماشای و به میزان کافی درخشان باشد که حتی در نور مهتاب هم توجه را به خود جلب کند اما در امسال احتمالا چنین شهاب های درخشانی بسیار کم و بسیار دور خواهند بود.

بارش های شهابی 1403

در حالی که بارش شهابی برساوشی امسال را با تعداد شهاب قابل قبولی پشت سر گذاشته ایم، بارش شهابی اسدی 1403 ممکن است ناامیدنماینده باشد، اما در آذر ماه، بارش شهابی جوزایی (Geminid Meteor Shower) را پیش رو داریم که در شب 13 تا 14 دسامبر (21 و 22 آذر) به اوج خود می رسد و برای آمادگی رصد بهتر می توانید منتظر راهنمای ما درباره بارش شهابی امسال باشید یا راهنمای رصد بارش شهابی اسدی سال گذشته را بخوانید.

عکس کاور: بارش شهابی اسدی

Credit: mdesigner125/iStock/Getty Images

منابع: Space, Earth Sky