مسمومیت با آب چیست و چرا نباید بیش از حد آب بخوریم؟ - گفتمان برتر

اگرچه شاید شگفت زده شوید، ولی پاسخ این پرسش مثبت است. مصرف زیاد آب منجر به مسمومیت با آب می گردد که گونه ای هیپوناترمی حاد است. این بیماری اگر به سرعت تشخیص داده نشده و درمان نگردد، می تواند سلامتی شما را به خطر بیندازد و حتا جانتان را هم بگیرد.

در این نوشتار می خواهیم خطرات ناشی از مصرف بیش از اندازه آب را آنالیز کنیم و مقدار مناسب مصرف آب روزانه را به شما بگوییم. همچنین نگاهی به نشانه های مسمومیت با آب و راه های پیشگیری از آن می اندازیم. در ادامه با خبرنگاران مگ همراه باشید.

مسمومیت با آب چیست؟

مسمومیت با آب یعنی کاهش غلظت سدیم خون که مصرف بیش ازاندازه آب آن را به وجود می آورد. در نتیجه چیزی جای سدیم را پر نمی نماید و تعادل آب و سدیم در بدن به هم می ریزد.

مسمومیت با آب نام های دیگری هم دارد: هیپوناترمی، هیپرهیدریشن یا زیاده روی در مصرف آب. تمامی این نام ها به همان شرایط وخیم ایجادشده از عدم تعادل الکترولیت های بدن برمی گردند. اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم، یعنی سطح آبِ خون نسبت به سطح سدیم خون بالاتر می رود.

ریشه واژه ی هیپوناترمی در زبان یونانی و لاتین به معنای کمبود نمک در خون بوده و امروزه معنای کمبود سطح سدیم در خون را دارا است. این واژه در برابر واژه هیپرناترمی یا پایین بودن سطح آب در بدن قرار می گیرد؛ یعنی شرایطی که مقدار آب بدن کمتر از اندازه مورد احتیاج است.

چه دلایلی منجر به مسمومیت با آب می شوند؟

مسمومیت با آب درمان پذیر است، ولی نخست باید بدانیم در چه شرایطی امکان دچار شدن به این مسمومیت بالا می رود. با توجه به پژوهش ها، این بیماری بیشترِ بیماران بستری یا کسانی را که مشکل روانی دارند، تهدید می نماید. اگرچه، ناگفته نماند این مسمومیت ممکن است گریبان گیر افراد سالم هم گردد. به همین دلیل مسمومیت با آب با توجه به شرایط به وجود آمدن اش، دارای تعاریف گوناگونی است:

• مصرف غیرارادی آب یا Psychogenic polydipsia که بیشتر به بیماران روانی یا کندذهنان مربوط می گردد.
• مسمومیت با آب را بیشتر وابسته به نوشیدن مایعات فراوان و همچنین افزایش ترشح هورمون های وازوپرسین می دانند و این هورمون ها با نام هورمون های ضد ادرار هم شناخته شده و منجر به جذب شدن آب به دست کلیه ها می شوند.
• در جوانان سالم هم امکان بروز هیپوناترمی وجود دارد. برای نمونه، سربازان و ورزشکارانی که فعالیت های فراوانی دارند و برای جلوگیری از کمبود آب بدن و گرمازدگی آب بسیار می نوشند، ممکن است دچار این مسمومیت شوند. در یک پژوهش که موضوع مورد آنالیز آن هیپوناترمی در سربازان بود، نشان داده شد در 77 درصد موارد، هیپوناترمی در چهار هفته نخست تمرینات رخ می دهد. همچنین بیشتر کسانی که دچار این بیماری شده بودند، بیش از دو لیتر در ساعت آب مصرف نموده بودند. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که دلیل ایجاد هیپوناترمی در سربازان، نوشیدن بیش از اندازه مایعات هنگام استراحت در حین انجام تمرینات بوده است. پس از آن، قانون زمان استراحت و مصرف آب با در نظر دریافت شرایط آب و هوایی، فشار گرمای هوا و شدت تمرینات مورد بازبینی نهاده شد.
• مسمومیت با آب ممکن است اتفاقی هم باشد. یعنی هنگامی که عملکرد کلیه ها به طور اتفاقی با اختلال روبرو می گردد یا نارسایی کلیوی رخ می دهد. همچنین در اثر گاستروانتریت یا دیابت بی مزه، یعنی هنگامی که آستر روده ها در اثر ویروس، باکتری، یا انگل با التهاب روبرو می شوند هم ممکن است مسمومیت با آب روی دهد. در این شرایط هیپوناترمی را با شست وشوی معده درمان می نمایند.
• عوارض جانبی ناشی از درمان این مسمومیت موارد ویژه ای نیستند. زیرا شیوه درمان این بیماری با سرم زدن، لوله تغذیه بینی به معده، و دادن قرص و دارو به بیمار انجام می گردد، و همه این ها روی افرادی که کلیه های سالم دارند و از سلامتی کافی برخوردارند، تأثیر منفی نمی گذارند. ولی یادتان باشد این عوارض برای افراد سالم هم ممکن است رخ دهند. چون دگرگونی هایی که در ترشح هورمون آنتی دیورتیک به وجود می آیند، می توانند منجر به انباشتگی مایعات در بدن شوند و خطرناک به شمار بروند.
• در بعضی موارد، مسمومیت با آب به دلیل مسابقه های آب خوری اتفاق افتاده است. مردم با شرکت در این مسابقه ها، مقدار زیادی آب مصرف می نمایند و بدون در نظر داشتن اثرات منفی آن، به آب خوردن ادامه می دهند.
• کسانی هم که مخدر غیرقانونی و روان گردان مانند اکستازی مصرف می نمایند، در معرض این بیماری قرار دارند. زیرا مصرف این مواد دمای بدن را بالا می برد و تعادل الکترولیت های بدن را به هم می ریزد. در پی این رویداد، تعریق شدت می یابد و منجر به افزایش تشنگی می گردد. در ادامه، با عرق کردن و یا ادرار بسیار، سدیم بدن دفع می گردد و این رویداد هم می تواند مسمومیت با آب را در پی داشته باشد.

نشانه های مسمومیت با آب کدامند؟

اگر هیپوناترمی، حاد نباشد، نشانه ویژه ای ندارد. ولی مسمومیت با آب دارای نشانه های گوناگونی است که رایج ترین آن ها گزینه های زیر هستند:

• سردرد، سرگیجه، حواس پرتی
• حالت تهوع و استفراغ
• ضعف و گرفتگی عضلات، انقباضات ماهیچه ای، خستگی و کوفتگی
• به سختی نفس کشیدن
• ادرارهای مکرر
• تغییر در فشار خون و ضربان قلب نامنظم
• خواب آلودگی شدید، حملات صرعی، نفس نکشیدن، فتق مغزی و به کما رفتن

به هم ریختگی شرایط ذهنی، هذیان گویی و توهم هم می توانند نشانه هایی از مسمومیت با آب باشند. افزون بر این، باید گفت کسانی که مسموم می شوند، شاید ندانند چه اتفاقی در بدن شان در حال رخ دادن است و حتی ندانند به یاری و رسیدگی احتیاج دارد.

مسمومیت با آب در مراحل آغازین ممکن است روان پریشی خفیفی باشد که پزشکان نتوانند دلیل اش را مصرف بیش ازاندازه آب بدانند. برای نمونه، ممکن است پزشک شخص مشکوک به این بیماری را ببیند و دلایل بیماری اش را تب شدید، حمله صرعی و یا اختلال ذهنی تشخیص دهد.

ناگفته نماند که این مسمومیت فقط بزرگسالان را تهدید نمی نماید و ممکن است برای بچه ها هم، به ویژه اگر زیر 9 ماه باشند، رخ دهد. نشانه های این بیماری در بچه ها شامل مواردی مانند گریه، دگرگونی های رفتاری، استفراغ، لرزیدن بدن یا گرفتگی عضلات و اختلال در تنفس شده و در موارد حاد منجر به صرع، کما و آسیب مغزی و مرگ گردد.

چرا مسمومیت با آب خطرناک است؟

همانگونه که پیشتر هم گفتیم، مسمومیت با آب خطرناک است و آسیب های گوناگونی به بدن می زند. از مهم ترین اثرات منفی زیاده روی در مصرف آب، می توان موارد زیر را فهرست کرد:

• خطر مرگ به دلیل پایین آمدن سطح سدیم خون ناشی از دفع زیاد آن به دست کلیه ها
• تحت فشار قرار دریافت کلیه ها به دلیل وجود آب زیادی
• اختلال عصبی، تورم سلول ها، ورم مغزی و در نتیجه تشنج، آسیب مغزی، کما یا مرگ
• آسیب دیدن دریچه های قلبی
• تجمع مایعات در معده و اندام های شکمی
• افزایش سطح کورتیزول خون

تا چه اندازه می توان آب خورد؟

عوامل گوناگون و بسیاری روی شیوه دفع شدن آب از بدن برای جلوگیری از مسمومیت و هیپوناترمی تأثیر می گذارند. برای نمونه، همانگونه که پیشتر گفتیم، استرس زیاد و یا داشتن بیماری های دیگر می توانند سیستم عصبی و کلیه ها را دچار اختلال نمایند و این موضوع هم درصد ابتلا به مسمومیت آب را افزایش می دهد.

اکنون بگذارید به این پرسش که خوردن چه مقدار آب خطرناک است، پاسخ دهیم:

در افراد دارای کلیه های سالم، در هر ساعت باید میان 800 میلی لیتر تا 1 لیتر مایعات از بدن دفع گردد. مصرف آب بیشتر از این مقدار، تعادل الکترولیت ها را به هم می ریزد و ممکن است نشانه های آغازین هیپوناترمی را به دنبال داشته باشد.

مسمومیت با آب، هنگامی رخ می دهد که آب زیادی را در مدت زمان کمی، مانند زیر یک یا دو ساعت، می نوشید. مصرف آب با وقفه های درازمدت خطری به همراه ندارد. همچنین اگر بدن شما آب را به وسیله تعریق یا ادرار به اندازه کافی دفع می نماید، دچار این بیماری نخواهید شد.

مسمومیت با آب، در مسابقات آب خوری هم در کمین است. در یک پژوهش، خانمی 64 ساله به دلیل هیپوناترمی حاد جانش را از دست داد. او در مدت زمان کمتر از چند ساعت، پیش از آنکه بخوابد، کم وبیش 30 تا 40 لیوان آب نوشیده بود. از آنجایی که دچار توهم شده بود، با اینکه آبی را که می خورد بالا می آورد، ولی باز هم از خوردن آب دست نمی کشید و حالش هر ثانیه بدتر می شد.

در سال 2014، به گزارش روزنامه The Daily Mail، فوتبالیست 17 ساله ای که برای جلوگیری از انقباض عضلات هنگام تمرین بیش از 15 لیتر آب نوشیده بود، جانش را از دست داد. پژوهش هایی هم در سال 2002 نشان دادند علت مرگ سه سرباز، مصرف آب بسیار و اِدِم مغزی، یعنی تجمع آب در مغز بوده است. همه این افراد در کمتر از چند ساعت، کم وبیش 10 تا 20 لیتر آب مصرف نموده بودند.

در سال 2007، مجله Scientific America، مقاله ای درباره خانمی 28 ساله نوشت که به دلیل شرکت در مسابقه آب خوری و نوشیدن نزدیک به 6 لیتر آب در کمتر از 3 ساعت جانش را از دست داده بود. همان مقاله، به مطالعه ای در سال 2005 اشاره نمود که به دست نشریه New England Journal of Medicine چاپ شده بود و بیان داشت یک ششم از دوندگان ماراتون، سطح های مختلفی از هیپوناترمی و رقیق شدن خون را تجربه می نمایند.

به طور کلی، مسمومیت با آب دلایل گوناگونی دارد و انگیزه های فراوانی پشت آن است. برای جلوگیری از این بیماری، باید حواس تان به همان مقدار دفع آب در ساعت باشد که اشاره نمودیم.

درمان هیپوناترمی و مسمومیت با آب، با میزان کردن سطح مایعات بدن انجام می گردد که تمرکز بنیادین آن روی تعادل سطح سدیم است. جذب و دفع نمک در بدن باید متناسب با جذب و دفع آب باشد. اگرچه، ممکن است چیزهای بد بسیاری درباره نمک و سدیم شنیده باشید. شاید خیلی ها بگویند نمک باید از رژیم غذایی شما حذف گردد. ولی یادتان باشد منظور از این نمک، در واقع نمک فراوانی است که در غذاهای فرآوری شده وجود دارد، وگرنه سدیم یک ماده مغذی حیاتی است و نقش مهمی را در سلامتی بدن ایفا می نماید. برای نمونه، سدیم فواید زیر را به دنبال دارد:

• منجر به تنظیم آب موجود در سلول و اطراف آن می گردد
• حجم خون را کنترل می نماید
• فشار خون را تنظیم می نماید
• باعث می گردد سیستم عصبی و ماهیچه های شما به خوبی کارشان را انجام دهند

چگونه بدون زیاده روی آب مصرف کنید؟

برای اینکه از مسمومیت با آب جلوگیری کنید یا دست کم جلوی پیشرفت آن را بگیرید، حتما باید نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• وعده آب مصرفی شما به هیچ وجه نباید از 1 تا 1.5 لیتر بالاتر بزند. یعنی بیش از 4-5 لیوان ننوشید، حتی اگر در حال ورزش کردن هستید و به شدت عرق نموده اید و تشنه تان است.
• با توجه به میزان تشنه بودن تان آب بنوشید. اگر تشنه نیستید، خودتان را مجبور به نوشیدن آب یا دیگر مایعات نکنید.
• میان میزان عرق کردن و آب نوشیدن تان تعادل ایجاد کنید. مطابق سدیمی که دفع می کنید و آبی که از دست می دهید، آب بنوشید. حواس تان باشد مایعات تنها به آب خلاصه نمی شوند و چیزهایی مانند چای، نوشیدنی های ورزشی و آب میوه هم می توانند سدیم بدن را دفع نمایند.
• غذاهای آب دار را در رژیم غذایی تان بگنجانید و در صورت امکان نمک دریایی هم مصرف کنید.
• اگر بیماری هایی دارید که جدی شان نگرفته اید، مانند اختلالات کلیوی، دیابت یا التهابات روده ای، حتما به فکر درمان شان باشید.
• اگر از لحاظ ذهنی احساس به هم ریختگی و مشکل می کنید، درمان اش را جدی بگیرید و به روان شناس مراجعه کنید.
• حواس تان به غدد فوق کلیوی و سطح کورتیزول بدن تان باشد.

حقایقی راجع به مسمومیت با آب

با توجه به پژوهش ها، هیپوناترمی خفیف به سراغ 15 تا 30 درصد از بیماران بستری می آید. ولی تنها در درصد بسیار پایینی از بیماران، هیپوناترمی شدید شده و دچار مسمومیت می گردد.

پژوهش دیگری که در سال 2002 در نشریه پزشکی New England Journal of Medicine چاپ شد، هیپوناترمی را یکی از عوامل تهدیدنماینده دوندگان ماراتن دانست که آن ها را در معرض مرگ یا بیماری های خطرناک قرار می دهد. در این پژوهش، 13 درصد دوندگان پس از مسابقه دچار هیپوناترمی شده بودند. 0.6 درصد کل دوندگان هم دچار هیپوناترمی حاد شده بودند. این دوندگان در درازای مسابقه بیش از 3 لیتر آب مصرف نموده بودند.

گفتن اینکه شمار مرگ و میر سالانه بر اثر مسمومیت با آب به طور دقیق چقدر است، آسان نیست. ولی به نظر می رسد این آمار باید بسیار پایین باشد. برای نمونه، این شمار در آمریکا کم وبیش 10 نفر در سال است.

جوانب احتیاطی مسمومیت با آب

اگر گمان می کنید خودتان یا شخص دیگری دچار مسمومیت با آب شده، بهتر است بی درنگ به سراغ یک پزشک بروید. همچنین برای اطمینان بیشتر می توانید نشانه هایی را که پیشتر گفتیم، آنالیز کنید.

اگر در بیمارستان بستری شده اید، ورزشکار هستید، گرمازده شده اید یا بسیار تشنه تان است، مراقب مقدار آب مصرفی تان باشید. زیاده روی در مصرف آب شما را با مسمومیت روبه رو می نماید و کمبود آب هم مسائل ویژه خودش را به دنبال دارد. پس با توجه به احتیاجتان و با رعایت نکته هایی که نام بردیم، آب بنوشید.

سخن پایانی

مسمومیت با آب ناشی از هیپوناترمی شدید است، یعنی به هم ریختگی الکترولیت های بدن که به دلیل کمبود نمک و فراوانی آب در بدن ایجاد می گردد.

مصرف بیش از 1.5 لیتر آب در ساعت، به ویژه هنگام فعالیت بدنی شدید، داشتن پیش زمینه بیماری کلیوی، داشتن دیابت و نامساعد بودن شرایط روحی-روانی، از عوامل تأثیرگذار در ایجاد این مسمومیت هستند.

نشانه های مسمومیت با آب شامل مواردی مانند سرگیجه، سردرگمی، حالت تهوع، استفراغ و سردرد می شوند، و در موارد حاد حمله صرعی، ورم، کما و حتا مرگ را به دنبال دارند.

نوشیدن آب بسیار مهم است، ولی برای پیشگیری از مسمومیت بهتر است آب مصرفی شما با سدیم ازدست رفته بدن تان تناسب داشته باشد. برای کنترل این موضوع، بهترین کار داشتن رژیم غذایی مناسب و توجه کافی به میزان آب مصرفی هنگام تشنگی است.

این مطلب صرفا جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه برطرف مسؤولیت خبرنگاران مگ را بخوانید.

منبع: Dr. Axe